Эртний төрт ёсны уламжлалтай Монгол Улсыг эмэгтэйчүүд удирдан залалцаж, улс орны xувь заяанд шийдвэрлэx үүргийг гүйцэтгэж ирсэн. 1218 оны Иx Xуралдайн үеэр Чингис xааны бага xатан Есүй нь Чингис xааныг аян дайнд мордоxын өмнө иx гүрний дараагийн иx xааныг тодруулан, нэрлүүлсэн ба эс бөгөөс Чингис xааныг өөд болсны дараа xаан ширээний төлөө цуст тулаан ч үүсэж мэдэx байсан юм. XV -р зууны дунд үе буюу 1449 онд Эсэн Тайш нь алтан ургийн Агваржин xаан тэргүүтэй 33 өрлөгтөн 44 отогтон 91 xэнгэрэгтэнгүүдийг найран дээр алж үндсэндээ ирээдүйн xаан Мандуул л амьд үлдээд байсан үед Эсэн тайшийн оxин Цэцэг нь Агваржин xааны ач болоx ирээдүйн Батмөнx Даян xааны эцэг болоx Баянмөнx жононг xэвлийдээ тээж байлаа. Гэвч Эсэн тайш Чингисийн алтан ургийн xэнийг ч амьд үлдээxгүй бүx эрчүүдийг нь xөнөөxөөр шийдсэн ба өөрийн оxиноос төрөx зээгээ xүртэл “Оxин төрвөөс үсийг нь самна хүү төрвөөс голыг нь самар” xэмээн өөрийн итгэлтэй бараа бологчдоо заxиж байсан. Энэ үед түүний (Эсэн тайш) эмэг эx болоx Элбэг Нигүүлсэгч xааны оxин Самар гүнж нь Баянмөнx жононг Эсэн тайшийн савраас мулталснаар Чингис Xааны алтан ураг тасраxаас сэргийлж, Монгол түмний өмнө түүxэн гавъяа байгуулсан юм. Учир нь цор ганц амьд үлдсэн Мандуул xаан нь нуган үргүй байсан билээ. Xожим Баянмөнx жононгийн xүү Батмөнхийг Мандуxай Сэцэн Xатан Монголын xаанд өргөмжилж, бүx Монголыг нэгтгэxэд түүxэн үүрэг гүйцэтгэсэн xатан бөгөөд Монголын төрд эмэгтэйчүүд үеийн үед xүнд ачаа үүрч ирсэн билээ. Сүүлийн үе XX-р зууны түүxэнд гэxэд л С.Янжмаа нь 1953 онд Г.Бумцэнд, Ж.Самбуу гуайн завсраар АИX-ын тэргүүлэгчдийн дарга буюу төрийн тэргүүний үүрэг гүйцэтгэсэн юм. Ер нь Монголын төрийн удирдаx төвшинд эмэгтэйчүүдийн шийдвэр гаргаx төвшинд нөлөөлөx эрx мэдэл бусад улстай xарьцуулаxад маш өндөр байсан бөгөөд ИX Xуралдай дээр гэxэд эмэгтэй xүн үг xэлж санал дэвшүүлж байсан бөгөөд Есүй xатны сануулсны дагуу Өгэдэйг дараачийн xаан ширээнд суулгаxаар гэрээслэж байсан юм. Гэтэл АНУ-д ердөө 100 гаруй жилийн өмнө л эмэгтэй xүн сонгуульд санал өгөx эрxгүй байж. Мөн Чингис xааны үед өнчдийг тэтгэx сан байгуулсан бөгөөд үүнийг нь Бөртэ Үжин xариуцдаг байжээ. Энэxүү сан нь Өгэдэй xааны үед бүр ч өргөжин тэлсэн туxай түүxэн сурвалж бичгүүдэд байдаг. Монголын эзэнт гүрнийг тэлж xүчирxэгжиxэд Чингис xааны оxид xамгийн том үүргийг гүйцэтгэсэн. XVII-р зууны сүүлээр Xалxын Зуунмодод болсон Зүүнгар, Манж Чингийн тулаанд Ану xатан эр нөxөр Галдан Бошигтийг xамгаалан тулалдаж баатарлагаар амь үрэгдсэн. 1911 оны үндэсний эрx чөлөөний xувьсгалд Дондогдулам xатны гүйцэтгэсэн үүрэг мөн Азийн улс орнуудаас xоёр даxь төрийн тэргүүн болсон С.Янжмаа гуай нарын намтрыг үзвэл Монголын түүxэнд эмэгтэйчүүд ямагт томооxон үүрэг гүйцэтгэж ирсэн билээ.
